Nathalie Arteel in gesprek met Jeanne Devos

"Als je geluk zoekt in steeds meer voordelen hebben, zal het nooit genoeg zijn."

Deze maand heeft Nathalie Arteel een inspirerend gesprek met zuster Jeanne Devos over dankbaarheid, waardig werk en zin en betekenis vinden.

Het bezoek aan zuster Jeanne ontroert me. Het roept herinneringen op aan mijn tijd op internaat bij de zusters. Hoewel het moeilijk was thuis – mijn mama stond er alleen voor en we hadden het niet breed – leerde ik de kleine dingen te zien en daar dankbaar voor te zijn. Het heeft me gebracht waar ik vandaag sta om mensen in bedrijven en organisaties bewust te maken van het belang van een positieve bedrijfscultuur vanuit dankbaarheid en waardering.

Tijdens het bezoek draag ik een wit kleed en voor ik ga zitten neemt Jeanne een zakdoek om de bank proper te maken. Die attentheid typeert haar. Jeanne is 88 jaar en bruist van positieve energie en enthousiasme. Ik ben dankbaar haar generositeit te mogen ervaren. Net als de heldere geest en wijsheid die ze met mij deelt en ik via deze column graag met jou deel.

Mentale gezondheid

Ik vertel Jeanne dat ik in de dertig jaar dat ik actief ben in de bedrijfswereld nog nooit zoveel mensen heb zien worstelen met hun (mentale) gezondheid.

De cijfers zijn hallucinant. Meer dan een half miljoen mensen zitten langer dan een jaar ziek thuis. 1,2 miljoen Belgen slikken antidepressiva en het gebruik ervan onder jongeren is tussen 2018 en 2022 met 60% toegenomen. Ook kalmerings- en slaapmiddelen hebben een gretig publiek: 2,3 miljoen Belgen slikken ze. En dagelijks zien gemiddeld 28 mensen het leven helemaal niet meer zitten en doen een poging om eruit te stappen.

Nochtans hebben we het nog nooit zo goed gehad op het vlak van onze werkomgeving, in financieel opzicht en met alle gezondheidsondersteuning die werkgevers bieden.

Als ik zuster Jeanne vraag hoe ze denkt dat het komt, antwoordt ze: “Ik denk dat er in de bedrijfswereld veel concurrentie is rond profijt en opbrengsten, eerder dan het genieten van het mens-zijn en het samenwerken. We werken misschien nog wel samen voor concurrentie, productie en winst, maar niet voor elkaars goed.”

“In India werkte ik met vrouwen die in moeilijke omstandigheden leefden en werkten. Ze overleefden in afhankelijkheid van anderen. Huisarbeid was eigenlijk hedendaagse slavernij. Ik heb gezien hoe machteloos ze zich voelden. Toen ik die vrouwen samenbracht, maakten ze ruzie omdat de een het werk van de ander had afgenomen. De ene had daardoor geen eten voor haar kinderen. De andere had het gedaan omdat ze vijf kinderen zonder eten naar bed bracht.”

“De concurrentie en woede onder die vrouwen hebben we kunnen omzetten in samenwerking. Ze verenigden zich rond alledaagse problemen: samen geen onrecht aanvaarden en opkomen voor elkaars goed. Dat was het begin van de National Domestic Workers Movement.”

Waardig werk

“Je richten naar productie en concurrentie leidt je weg van je diepste kern”, gaat zuster Jeanne verder. “De cijfers die je daarnet noemde, weerspiegelen een leegte die groter wordt omdat mensen zich niet voeden met de rijkdom die ze zelf meedragen. Vervulling, geluk en intense vreugde krijg je door dingen voor elkaar te doen, er te zijn voor elkaar en elkaar aandacht te schenken. Het gaat om nabijheid.”

“Als je geluk zoekt in het hebben van nog meer voordelen, dan is het nooit genoeg. Het is een stroom naar buiten. Als je beseft dat je jouw geluk met je meedraagt, dan kan je dat uitstralen, delen en vieren. Dan krijg je een innerlijke stroom. Die begint met een fundamentele keuze: wat geeft zin aan je leven: meer hebben of meer delen? Waarvoor wil je leven?”

“Geluk ligt in het verlies van jezelf. Dat is ook evangelisch: wie zijn leven verliest, zal het vinden. Je bent de weg en door die weg te gaan, zal je hem ontdekken.”

Voor elkaars goed

Jeanne legt uit dat de verandering plaatsvond doordat de vrouwen hun eigenwaarde terugvonden: “De vrouwen waren niet naar school gegaan, konden niet lezen, schrijven en rekenen. Zich voor niets anders goed genoeg voelen, was hun stigma geworden. Als je de nadruk legt op waardig werk, is het werk van een poetsvrouw even belangrijk als dat van een airhostess. Door de ontdekking dat ook zij waardig werk doen, zag ik die vrouwen fier hun hoofd opheffen. Ze werkten daardoor niet beter, ze waren wel gelukkiger.”

“Het gaat erom dat mensen niet alleen bijdragen aan productie, maar ook aan de sfeer, het groepsleven, de verantwoordelijkheid voor elkaar. Dat draagt bij aan een sfeer van medemenselijkheid. Een goede sfeer is de essentie.”

“Omdat ze beter met elkaar overeenkwamen, werd het binnen het eigen gezin en op de werkvloer vredig. Omdat ze in groep werkten, werd het een buurtactie. Tussen verschillende buurten is dat een regio. De regio’s onder elkaar maken een staat. Staten onder elkaar maken het

Verbind en heb vertrouwen

Als ik Jeanne vraag hoe je daaraan begint als werkgever blijkt het vooral in kleine dingen te zitten. “Het begint met iemands naam te eerbiedigen”, zegt ze. “Ik word liever Jeanne genoemd dan zuster, omdat een naam slaat op de persoon, de mens. Zuster is een functietitel, dat is bijkomend. Het is niet ‘de poetsvrouw’, zij heeft een naam. Hoe heet zij? Wanneer is ze jarig? Dan kan je haar een gelukkige verjaardag wensen. Niet je diploma of titel zijn belangrijk, jij als mens bent belangrijk. Verbind met elkaar – sluit niemand uit en laat niemand achter – en heb vertrouwen.”

“Bij jongeren krijg ik vaak de reactie: ik heb dat geprobeerd, maar het is mislukt en niemand helpt me. Dat hadden we vroeger wel: godsdienst gaf die steun. Steun- en ankerpunten zouden een nieuwe stroom moeten worden in de zoektocht waarheen. Leer van de mislukkingen: wat is er gebeurd? Wat liep mis? Wat kan anders? Verlies de weg niet uit het oog. Ga even aan de kant staan, maar blijf je weg gaan. Heb vertrouwen in het onbekende. Geloof het voordat je het kan zien. Daarom vind ik het gezegde ‘vertrouwen is de vogel die zingt terwijl het nog donker is’ zo krachtig. De vogel voelt aan dat het licht wel komt.”

---

Over Zuster Jeanne Devos

Zuster Jeanne Devos is een Vlaamse missiezuster van de Orde van het Onbevlekt Hart van Maria. Ze werd geboren op 9 januari 1935 in een landbouwersgezin met negen kinderen in Kortenaken. Al op haar twaalfde wist ze dat ze missionaris wilde worden. Op haar achtentwintigste vertrok ze naar India. Daar heeft ze met de National Domestic Workers Movement huisarbeid omgezet van hedendaagse slavernij naar waardige arbeid. Een halve eeuw later gaat haar naam de wereld rond en is ze uitgegroeid tot hét symbool in de strijd voor vrouwen- en mensenrechten. In 2005 werd ze genomineerd voor de Nobelprijs voor de Vrede. Ze ontving de Vredesprijs van Kerk en Leven en ze kreeg verschillende koninklijke onderscheidingen.

Dit artikel verscheen eerder in ZigZagHR van oktober 2023. Lees alle artikels van Nathalie Arteel in het dossier "Winnen met waardering".